Rośliny inwazyjne – te tajemnicze mieszanki piękna i zagrożenia jednocześnie. Od lat budzą kontrowersje w dziedzinie ekologii i ochrony środowiska. Wydają się być szansą na zazielenienie ziemi, w tym samym momencie są niebezpieczeństwem, które stanowi poważne zagrożenie dla naszych ekosystemów. Od dzikich kwiatów nad brzegami rzek po egzotyczne drzewa w parkach miejskich, rośliny inwazyjne mają zdolność zdumiewającego dostosowywania się do panujących warunków i rozmnażania. Z jednej strony budzą nadzieję na odbudowę zdegradowanych terenów. Z drugiej strony ich ekspansja niesie ze sobą ryzyko dla przyrody. Sprawdź na czym ono polega.
Rośliny inwazyjne – co to takiego?
Rośliny inwazyjne to gatunki roślin, które wykraczają poza swoje naturalne środowisko. Ewoluowały one przez tysiąclecia, by przystosować się do specyficznych warunków danego regionu. Po dostaniu się poza swoje pierwotne terytorium, te gatunki często stają się zdolne do osiedlenia się w nowym środowisku. Sprzyja temu brak ich naturalnych drapieżników lub konkurentów zdolnych do powstrzymania ich ekspansji.
To właśnie ta zdolność do niekontrolowanego rozprzestrzeniania się stanowi poważne zagrożenie dla istniejących ekosystemów. Gatunki inwazyjne szybko zapełniają dostępne miejsca, dominując teren. W ten sposób wypierają z niego rodzime gatunki flory i fauny. Efekt tego zaburzenia równowagi ekologicznej może być katastrofalny w skutkach. Na przykład może doprowadzić do spadku różnorodności biologicznej oraz zakłóceń w strukturze i funkcji ekosystemów. Co więcej, skutki obecności roślin inwazyjnych wykraczają poza samą przyrodę. Wpływają one również na gospodarkę i zdrowie ludzi. Konkurencja o zasoby i przestrzeń między roślinami inwazyjnymi, a rodzimymi gatunkami roślin może prowadzić do problemów w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie. Na dodatek niektóre z tych roślin mogą wywoływać alergie u ludzi, co stanowi bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia.
Zobacz także”
„Ekologia dla dzieci – 8 sposobów jak ją zaszczepić„
Sposoby przedostawania się gatunków inwazyjnych do innych ekosystemów
Rośliny inwazyjne dostają się do innych ekosystemów na różne sposoby. Ich introdukcja może mieć miejsce poprzez działalność człowieka lub naturalne mechanizmy. Poniżej przedstawię kilka sposobów, w jakie rośliny mogą się rozprzestrzeniać.
- Człowiek – głównym źródłem wprowadzenia roślin inwazyjnych do nowych ekosystemów jest działalność człowieka. Może to być wynikiem celowych działań, takich jak import roślin ozdobnych czy rolniczych. Takie rośliny mogą zawierać gatunki inwazyjne. Rośliny te mogą też być transportowane przez pojazdy, statki, czy sprzęt rolniczy, którym przemieszcza się po różnych obszarach.
- Zwierzęta – Podobnie jak za pośrednictwem człowieka gatunki inwazyjne mogą rozsiewać się za sprawą zwierząt. Nasiona lub fragmenty roślin mogą przyczepiać się do futer lub ciał zwierząt i być przenoszone na znaczne odległości. To może się zdarzyć zarówno w wyniku naturalnej interakcji ze zwierzętami, jak i poprzez działania człowieka, na przykład podczas wędrówek turystycznych czy łowieckich.
- Woda – Rośliny mogą się oczywiście rozprzestrzeniać także się poprzez wodę. Nasiona czy fragmenty roślin mogą dryfować na powierzchni wody lub być przenoszone przez prądy rzeczne. Pozwala im się to dostać się do nowych miejsc i obszarów wodnych.
- Wiatr – Niektóre gatunki roślin inwazyjnych posiadają lekkie nasiona, które mogą być przenoszone na znaczne odległości przez wiatr. To może sprzyjać ich rozprzestrzenianiu się w nowe tereny.
- Owady i zwierzęta zapylające – Bywa, że gatunku inwazyjne produkują obfite ilości nektaru i pyłku, co przyciąga ptaki, owady i inne zwierzęta zapylające. Te organizmy mogą pomagać w rozpowszechnianiu nasion roślin, przenosząc je na duże odległości.
Warto zauważyć, że rośliny inwazyjne, które dostają się do nowych ekosystemów, nie zawsze od razu zaczynają działać inwazyjnie. Często potrzebują czasu, aby się rozmnożyć i osiedlić w nowym środowisku, zanim staną się zagrożeniem dla rodzimych gatunków i ekosystemów. Dlatego tak ważne jest monitorowanie i kontrolowanie tych gatunków dla ochrony przyrody.
Rośliny zakazane w Polsce
W Polsce nie brakuje roślin inwazyjnych, które dostały się do naszych ekosystemów. Należy do nich między innymi:
Bartnica większa (Impatiens glandulifera) – gatunek znany także jako balsamka, szybko rozprzestrzenia się na brzegach rzek i strumieni, wypierając rodzime rośliny.
Klon jesionolistny (Acer negundo) – drzewo z Ameryki Północnej, które szybko zyskuje obszar w lasach łęgowych i na brzegach rzek.
Pięciornik krzewiasty (Reynoutria japonica) – znany również jako dąbrówka japońska, jest agresywną rośliną zdolną do tworzenia gęstych zarośli, co wpływa na zanik innych gatunków roślin.
Jasnota biała (Aegopodium podagraria) – ta roślina jest wszechobecna w Polsce i często zagraża innym roślinom, tworząc gęste dywany na swoim terenie.
Barszcz Sosnkowskiego (Heracleum sosnowskyi) – wyrasta do wysokości nawet 4 m. Jest rośliną wieloletnią, która bardzo szybko opanowuje nowe tereny.
Przykłady roślin zakazanych – Polska
Aby powstrzymać ekspansję roślin inwazyjnych, Polska wprowadziła listę roślin zakazanych. Obejmuje ona gatunki, których sprzedaż, rozpowszechnianie i uprawa jest zakazana. Pełna listę zawierającą wykaz roślin możesz znaleźć na stronie www.gov.pl Na liście znajdują się między innymi:
- Bożodrzew (Ailanthus altissima)
- Rdestowiec japoński (Reynoutria japonica)
- Trojeść amerykańska (Asclepias syriaca)
- Kolczurka klapowana (Echinocystis lobata)
- Barszcz Montegazziego (Heracleum mantegazzianum)
- Barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi)
- Niecierpek pomarańczowy (Impatiens capensis)
- Wąkrotka jasnowata (Hydrocotyle ranunculoides)
- Eichornia (Eichhornia crassipes)
W wykazie znajdziesz także zwierzęta, gdyż jest to lista IGO, czyli Inwazyjnych gatunków Obcych. Poza zwierzętami są tam także patogeny i inne organizmy, które dla Polskich ekosystemów nie są rodzime. Mogą powodować szkody w środowisku lub gospodarce, a także mieć negatywny wpływ na ludzkie zdrowie.
Dlaczego sadzenie roślin inwazyjnych jest niebezpieczne?
Dzieje się tak z kilku powodów. Po pierwsze, te gatunki szybko rozprzestrzeniają się, wypierając rodzime rośliny. To z kolei może prowadzić do utraty różnorodności biologicznej. A ta, jak wiemy jest bardzo istotna do zachowania równowagi w przyrodzie. Po drugie, niektóre rośliny inwazyjne, jak ambrozja, czy barszcz Sosnowskiego, wywołują alergię u ludzi. W związku z tym stanowią one zagrożenie dla zdrowia publicznego. Po trzecie, ekspansja tych roślin może wpływać na działalność gospodarczą, np. rolnictwo czy leśnictwo.
Sadzenie roślin inwazyjnych jest w Polsce karane zgodnie z przepisami prawa ochrony przyrody. Osoby, które świadomie lub nieumyślnie wprowadzają te gatunki do środowiska naturalnego, mogą być ukarane mandatami lub nawet karą więzienia. Wszystko zależne jest od skali przewinienia.
Rośliny inwazyjne – niebezpieczeństwa
Rozprzestrzenianie się roślin inwazyjnych niesie ze sobą liczne niebezpieczeństwa i negatywne skutki zarówno dla środowiska naturalnego, jak i dla ludzi. Poniżej zebrała największe zagrożenia związane z inwazyjnymi roślinami i ich niekontrolowaną ekspansją:
Wypieranie rodzimych gatunków – jak już wspomniałam, ośliny inwazyjne często są silnymi konkurentami dla rodzimych gatunków roślin. Konkurują o miejsce, światło, wodę, i składniki odżywcze. Może to prowadzić do wypierania gatunków roślin, które od dziesięcioleci rosły na danych terenach, a także do spadku różnorodności biologicznej. Co więcej mogą one działać jako pasożyty lub drapieżniki dla rodzimych gatunków. Może to prowadzić do spadku populacji tych ostatnich. Dodatkowo nadmierna ekspansja roślin inwazyjnych niszczy niszczyć siedliska i miejsca rozrodu zwierząt.
Zmiana struktury ekosystemów – rozprzestrzenianie się roślin inwazyjnych może zmieniać strukturę i funkcje ekosystemów. Mogą one tworzyć jednolite, monokulturowe stanowiska.. To z kolei prowadzi do utraty różnorodności gatunkowej i obniżenia stabilności ekosystemu.
Zaburzenia procesów ekologicznych – niektóre rośliny inwazyjne mogą nawet zakłócać naturalne procesy ekologiczne, takie jak rozkład materii organicznych, cykl życiowy owadów, czy procesy zachodzące w glebie. To może wpływać na zdrowie ekosystemów.
Zanieczyszczenie genetyczne – krzyżowanie się roślin inwazyjnych z rodzimymi gatunkami może prowadzić do zanieczyszczenia genetycznego. Jest to niebezpieczne z uwagi na możliwość zmiany cech genetycznych i adaptacyjnych lokalnych populacji.
Wpływ na ludzi – rośliny, które w niekontrolowany sposób dominują tereny, mogą mieć negatywny wpływ na rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo i inne dziedziny działalności ludzkiej. Mogą też wypierać rośliny uprawne lub stanowić zagrożenie dla nich oraz dla zbiorów. Innym aspektem jest bezpośrednie zagrożenie dla ludzi, które powodują niektóre rośliny jak np. poparzeni barszczem Sosnowskiego.
Kosztowna walka z nadmiernie ekspansywnymi roślinami– walka z roślinami inwazyjnymi wymaga niestety dużych nakładów finansowych. Niektóre gatunki naprawdę ciężko zlikwidować. Sprawowanie kontroli nad nimi również zwiększa koszty zarządzania obszarami naturalnymi.
W związku z tymi wszystkimi zagrożeniami ważne jest podejmowanie działań mających na celu kontrolę i ograniczenie rozprzestrzeniania się roślin inwazyjnych. To szczególnie ważne dla ochrony przyrody, a także zachowania różnorodności biologicznej.
Inwazyjne rośliny miododajne – czy sadzenie ich także niesie za sobą ryzyko?
Moim zdaniem dyskusyjne są rośliny inwazyjne, które są jednocześnie miododajne. Jak wiadomo o pszczoły należy dbać, bo jak wyginą pszczoły prawdopodobnie wyginą także ludzie. Jak zatem traktować gatunki roślin, które trafiają do obcego ekosystemu i dominują go, ale jednocześnie przyciągają pszczoły, trzmiele i inne owady zapylające? Chociaż te rośliny mogą być atrakcyjne dla pszczół i innych zapylaczy, ich inwazyjny charakter wciąż stanowi problem.
Do inwazyjnych roślin miododajnych należą:
- Trojeść amerykańska
- Barszcz Mantegazziego
- Bożodrzew
- Barszcz Sosnowskiego
- Niecierpek gruczołowaty
Z jednej strony sadzenie inwazyjnych roślin miododajnych jest również niebezpieczne i może mieć negatywny wpływ na lokalną florę i faunę oraz ekosystemy. Rośliny miododajne oferują zapylaczom pyłek kwiatowy, ale jednocześnie ich niekontrolowany rozrost wpływa na różnorodność biologiczną i równowagę ekosystemów. Będzie zakłócać procesy biologiczne i ekologiczne.
W związku z powyższymi zagrożeniami, sadzenie inwazyjnych roślin nawet jeżeli są to rośliny miododajne jest również obarczone ryzykiem dla przyrody. W związku z tym powinno być eliminowane, a przynajmniej ograniczone. Przy nasadzeniach warto wybierać gatunki roślin miododajnych, które są rodzime i nieinwazyjne oraz dbać o zachowanie różnorodności biologicznej w naszym otoczeniu. Przemyślane działania w tym zakresie pomogą w zachowaniu zdrowego i zrównoważonego środowiska naturalnego.
Zobacz także:
„Pszczoły – dlaczego są ważne?„
Kary za sadzenie roślin inwazyjnych
Zgodnie z polskim prawem ochrony przyrody, kary za sadzenie roślin inwazyjnych mogą być znaczące. Osoby łamiące te przepisy mogą zostać ukarane mandatami, których wysokość zależy od konkretnej sytuacji. W przypadku przestępstw o większym znaczeniu, sąd może nałożyć nawet karę więzienia. Postępowanie wobec IGO, czyli inwazyjnych gatunków obcych określa – ustawa z Dz. U. 2021 poz. 1718 z dnia 11 sierpnia 2021 roku. W kacie prawnym znajdziemy informacje o administracyjnych karach pieniężnych (Rozdział 9) i przepisach karnych (rozdział 10).
W kontekście tych kwestii rośliny inwazyjne stanowią wyzwanie, które wymaga kompleksowego podejścia, aby zrozumieć, kontrolować i ograniczać ich wpływ na naszą planetę. Dlatego też ważne jest, abyśmy zbliżając się do tej kwestii, rozważali zarówno potencjalne korzyści, jak i zagrożenia, które niesie za sobą obecność tych nieproszonych gości w naszych ekosystemach.
Warto pamiętać, że każdy z nas ma obowiązek dbać o ochronę przyrody. Przez to powinno się rozumieć także nie wprowadzanie obcych gatunków do naszych ekosystemów. Działania te pomagają chronić naszą unikalną przyrodę oraz zachować równowagę ekologiczną kraju. Z tego samego powodu z wielu krajów spoza UE nie wolno wywozić roślin albo postarać się dla nich o specjalne paszporty, ale to już temat na zupełnie inny artykuł.